67.Γλωσσικά θέματα 1:

 "Οκτώμβριος" και πάλι πίσω….στα θρανία
                   της Β' δημοτικού"!

     Ήταν μία μέρα του περασμένου Οκτώβρη (2017), κατά τις 2.30' μετά το μεσημέρι, και στο ραδιόφωνο ακούω μία εκπομπή - το πρόγραμμα δεν έχει σημασία - όπου από μία γυναικεία φωνή παρουσιάζονται ξένα τραγούδια, κάνοντας έναν σύντομο πρόλογο πριν από κάθε τραγούδι, τόσο για το στίχο τους όσο και για τον τραγουδιστή ή το συγκρότημα. Εξαιρετική η παρουσίασή της - ομολογώ - και με πολύ καλή εκφορά λόγου, ώσπου ακούω εκείνο το : "20 Οκτωμβρίου σήμερα, αγαπητοί ακροατές" και όλα ανατράπηκαν μέσα μου: η γλωσσική μου αισθητική, η διάθεσή μου, ο ρόλος του σχολείου κ.ο.κ.! Το είπε, μάλιστα, μετέπειτα, άλλες δύο φορές, ώστε να μην έχω καμία αμφιβολία ότι καλά το άκουσα και ότι δεν ειπώθηκε το λάθος της εν τη ρύμη του λόγου, όπως συνηθίζουμε να λέμε.

     Ας μη νομίσει κανείς ότι η παρουσιάστριά μας εδώ είναι η μόνη που κάνει αυτό το λάθος, περί "Οκτωμβρίου". Το ίδιο λάθος έχω ακούσει να γίνεται και από πολλούς άλλους,  κατά τεκμήριο μορφωμένους ανθρώπους. Το έχω ακούσει ακόμα από πανεπιστημιακούς και βουλευτές! Χαρακτηριστική ήταν μία συζήτηση στη Βουλή, στις 26 Οκτωβρίου 2011 - με τις προγραμματικές, αν θυμάμαι καλά, δηλώσεις του νέου τότε πρωθυπουργού Λουκά Παπαδήμου. Σ' εκείνη την…..ιστορική συζήτηση στη Βουλή, αρκετοί ομιλητές, από του Βήματος, έκαναν το ίδιο λάθος: "Οκτωμβρίου"! Την επομένη, σκέφτηκα να στείλω ένα άρθρο σε μία εφημερίδα, αλλά, τελικά, το άφησα για άλλη φορά - κι αυτή είναι η τωρινή. Η μόνη διαφορά του τότε και του τώρα είναι ο τίτλος του άρθρου, καθώς τότε είχα σκεφθεί να είναι αυτός εδώ: "Η….οκτωμβριανή επανάσταση στην  Ελληνική Βουλή"!

     Το μάθημα, με τους μήνες, στο σχολείο γίνεται πράγματι στη Β' δημοτικού. Εκεί μαθαίνουν τα παιδιά ότι: "Από τους 4 τελευταίους μήνες του χρόνου, ο μόνος μήνας που δεν έχει μ είναι ο Οκτώβριος"! Από τη στιγμή που  δάσκαλος και  παιδιά καταλήξουν, επαγωγικά, στο παραπάνω συμπέρασμα, αυτό πλέον γίνεται - πρέπει να γίνεται - κανόνας βασικός και απαράβατος, που περνάει στη γραμμή του τρόπου έκφρασης και του γραψίματος των παιδιών με τη συνεχή επανάληψη και υπόμνηση για κάποιο διάστημα - ευκαιριακά και σε εμβόλιμες ολιγόλεπτες στιγμές - και όχι μια κι έξω. Στην αγωγή και τη μάθηση, όλα αφομοιώνονται και αυτοματοποιούνται μόνο με τις μεθοδικές επαναλήψεις και τη δύναμη της συνήθειας - να, ένα από τα επόμενα παιδαγωγικά μας θέματα - μέσω των νευρωνικών συνάψεων που δημιουργούνται.

      Αν  μας πει κάποιος - που δεν το νομίζω, βέβαια - ότι δεν είναι και τόσο σοβαρό το να βάλουμε κι ένα μ στον Οκτώβρη - σας πληροφορώ ότι δεν είναι καθόλου έτσι. Και τούτο, για τους εξής λόγους:

1. Εκτός του ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα γραμματικό και γλωσσικό λάθος, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι το μέγα θέμα της αγωγής και της παιδείας συναποτελείται από το ελάχιστο - ή αυτό που πολλές φορές μπορεί να φαίνεται ασήμαντο για μας τους ενήλικες - που συντελείται καθημερινά μέσα στην τάξη και στην πράξη της  σχολικής ζωής. Για σκεφθείτε να επιτρέπεται να γίνεται καθημερινά ένα παρόμοιο λάθος στο σχολείο - είτε στο μαθησιακό τομέα είτε στο  συμπεριφορικό; Η τάξη αυτή - σας πληροφορώ - μετά από ένα όχι μεγάλο διάστημα, θα έχει εκτροχιαστεί! Η αγραμματοσύνη και η αναρχία - ναι, και μη σας φαίνεται αυτό περίεργο - θα έχουν αποκτήσει ήδη τη δική τους δυναμική, η οποία συν τω χρόνω, καθώς τα γνωστικά κενά θα αυξάνονται, θα ενδυναμώνεται όλο και περισσότερο σ' αυτή την τάξη, πόσω μάλλον στα επόμενα βήματα των βαθμίδων της Παιδείας  μας, αλλά και οπουδήποτε στην καθημερινή  μας ζωή.

 2. Και, επειδή, προηγουμένως, μίλησα για "αναρχία", εξηγούμαι τι εννοώ:

·    Όταν δεν αφομοιώνονται βασικές γνώσεις, στο πνεύμα του παιδιού επικρατεί αταξία και η αταξία αυτή συνεπάγεται και αταξία και απειθαρχία στη συμπεριφορά του.

·    Ένας κανόνας της γραμματικής - ή του συντακτικού κ.λ.π. - που μαθαίνεται στην τάξη, στη συνέχεια πρέπει σταδιακά να εφαρμόζεται - με συνεχείς επαναλήψεις, όπως είπαμε, και όχι μια κι έξω ή δια της βίας. Ο κανόνας αυτός, για την πρώιμη αυτή ηλικία, υπόρρητα έχει, κατά κάποιον τρόπο, και την έννοια του νόμου της πολιτείας, μέσα στην οποία αργότερα το παιδί πρόκειται να ενταχθεί. Αν στο παιδί περάσει η αντίληψη του "Δεν βαριέσαι, τι κι αν δεν εφαρμόζω ό,τι μαθαίνουμε στην τάξη", αυτό στη συνέχεια θα αποτελέσει την πρώτη ζύμη για να κάνει το ίδιο αργότερα και με τους νόμους της πολιτείας στη ζωή του. Η νοοτροπία, που θα δημιουργηθεί στο παιδί, είναι αυτή εδώ: "Οι κανόνες - και οι νόμοι, αργότερα - είναι για να εφαρμόζονται από τους άλλους και όχι από μένα!", οπότε εξαιρεί τον εαυτό του από το σύνολο και αποστασιοποιείται από τις προσωπικές ευθύνες και τις υποχρεώσεις του. Μπορεί, βέβαια, το παιδί να μην είναι ακόμα σε θέση να το διατυπώσει έτσι στο μυαλό του, αλλά η αντίληψη και η νοοτροπία, που διαμορφώνονται ασυνείδητα μέσα του, έτσι ακριβώς λειτουργούν.

3. Οι κανόνες, που μαθαίνονται στο σχολείο, πρέπει να εφαρμόζονται από όλους και τούτο ανεξάρτητα από το αν μας αρέσει ή όχι. Τα ονόματά μας, για παράδειγμα, στην ελληνική γλώσσα - και τη γραμματική - γράφονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο και δεν μπορεί εκεί ο καθένας να γράψει το δικό του όνομα όπως θα ήθελε ο ίδιος. Το παιδί που θα του επιτραπεί να κάνει τέτοιου είδους "διορθώσεις" - κατά τα γούστα του - αμέσως βγαίνει έξω από τα όρια του εαυτού του και του επιτρεπτού (ή νόμιμου). Οι κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού αποτελούν το …..Σύνταγμα της γλώσσας μας κι αυτό πρέπει να το σεβόμαστε και να το τηρούμε με θρησκευτική ευλάβεια!

4. Η κοινωνικοποίηση του παιδιού, τελικά, δεν συντελείται μόνο με την εκμάθηση, αποδοχή και εφαρμογή κοινωνικών αρχών και κανόνων. Συντελείται και μέσα από την εκμάθηση και εφαρμογή και γενικότερων κανόνων, οπουδήποτε - άρα, και εκείνων που μαθαίνει στα διάφορα μαθήματά του. Τότε η κοινωνικοποίησή του αποκτά βαθύτερο περιεχόμενο και το πραγματικό της νόημα, καθώς τροφοδοτείται συνεχώς από το προσωπικό κεφάλαιο της γνώσης και της μόρφωσής του.

         

              

                   Και λίγο πηγαίο χιούμορ μέσα από την τάξη!

    Ούτως ή άλλως, η παραπάνω ιστοριούλα μας βγάζει και αρκετό γέλιο, ωστόσο θεωρώ σκόπιμο να κλείσουμε το θέμα μας με λίγο πηγαίο χιούμορ από το κλίμα μιας τάξης. Το χιούμορ, ξέρετε, στο σχολείο - το γνήσιο-"υποδόρειο", εννοείται, χιούμορ και όχι τα αστειάκια και οι "πλακίτσες" που εξαφανίζουν το σεβασμό και τον αλληλοσεβασμό - είναι τόσο αναγκαίο για το παιδί όσο και το ίδιο του το παιχνίδι. Το απελευθερώνει από τις εσωτερικές του πιέσεις, το φόβο, την αμηχανία και το άγχος που δημιουργούνται μέσα του από την πολύωρη καθήλωσή του στο θρανίο και την αναγκαστική πειθαρχία που οφείλει να δείχνει στους κανόνες της τάξης. Αρκεί, βέβαια, να δίνεται με φειδώ, στη σωστή δόση και στην κατάλληλη στιγμή.  Περιττό, τέλος, να πω και το γνωστό: "Δάσκαλος που δεν διαθέτει χιούμορ, είναι κίνδυνος για τα παιδιά και την τάξη"! Τότε είναι που χάνονται κάποιες δικλείδες ασφαλείας στις αντοχές, στη διάθεση και το ενδιαφέρον των παιδιών για το σχολείο και τη μάθηση. Άλλωστε, η απουσία στοιχειώδους χιούμορ αποτελεί και ένδειξη απουσίας πνευματικότητας αλλά και της απαραίτητης γνώσης πάνω σε θέματα της ψυχολογίας του παιδιού.

     Κάποια χρονιά, λοιπόν, σε ένα σχολείο είχα αναλάβει την Τετάρτη τάξη. Από την πρώτη κιόλας μέρα που μπήκα στην αίθουσα, έπεσε κάτι στην αντίληψή μου που μου έκανε εντύπωση (αρνητική, εδώ): Σχεδόν, όλα τα παιδιά - και κυρίως τα κορίτσια - συνήθιζαν να βάζουν τελεία μετά το όνομά τους. Οπουδήποτε κι αν γράφανε το όνομά τους - στις εκθέσεις, στην ορθογραφία τους, ακόμα και στις ετικέτες των τετραδίων - στο τέλος βάζανε τελεία! Αρχικά, δεν τους είπα τίποτε, ώσπου κάποια μέρα έφερα το θέμα για συζήτηση στην τάξη. Από τη συζήτηση που έγινε - και τα παραδείγματα που γράψαμε στον πίνακα - καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τελεία βάζουμε μόνο στο τέλος μιας πρότασης (ή μιας περιόδου). Από τη στιγμή εκείνη και μετά, τα περισσότερα παιδιά σταμάτησαν να βάζουν τελεία μετά το όνομά τους, ωστόσο υπήρξαν και κάποια που δεν ξέφυγαν εύκολα από την αποκτημένη τους συνήθεια. Επανάληψη άλλες δύο-τρεις φορές - ευκαιριακά - και η επαναμόρφωση της κακής αυτής συνήθειας πέρασε οριστικά σε όλη την τάξη. Τη χαριστική βολή σ' αυτό έδωσε το παρακάτω χιουμοριστικό περιστατικό* με ένα κοριτσάκι, που πάλι είχε ξεχαστεί:

- Μαρία - της λέω - γιατί δεν έβαλες τελεία μετά το όνομά σου;  

- Έβαλα, κύριε!

(Τότε, γέλασα - και μαζί μου όλη η τάξη - και η Μαρία το κατάλαβε.)

- Χρειάζεται εδώ η τελεία, Μαρία;

- Όχι, κύριε!

- Έλα, πάρε το τετράδιό σου, σε παρακαλώ, και διόρθωσέ το!

                                                Ε π ί λ ο γ ο ς!

     Ποτέ δεν διορθώνουμε εμείς - δάσκαλοι ή γονείς - ένα γραπτό γλωσσικό λάθος που κάνουν τα παιδιά. Δεν θα είχε κανένα νόημα κι αυτό θα ήταν λάθος δικό μας, πια. Το επισημαίνουμε - προφορικά ή με υπογράμμιση - και το διορθώνουν μόνα τους, είτε σε ατομική βάση και με τη βοήθειά μας, αν πρόκειται για αδύναμους μαθητές, είτε σε ομαδική, με υπόδειγμα στον πίνακα, αν χρειαστεί. Τα λάθη, όμως, των μεγάλων, τύπου "Οκτωμβρίου" - και πόσα ακόμα - αυτά ποιος τα διορθώνει; Κανείς! είναι η απάντηση, και τις εξ αυτών συνέπειες τις "πληρώνει" η γλώσσα μας, το εθνικό μας συνεκτικό εργαλείο - και θα τις πληρώσουμε πολύ πιο ακριβά ως έθνος αργότερα, αν δεν ληφθούν από τώρα δραστικά μέτρα, μέσω του σχολείου και της Παιδείας μας! Είναι αδιανόητο, στην εποχή μας, απόφοιτοι του δημοτικού σχολείου - πόσω μάλλον του Γυμνασίου ή του Λυκείου - να μην είναι σε θέση να διατυπώσουν  γραπτά τη σκέψη τους με απλές και σωστές προτάσεις, οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν σωστές μόνο με ανάλογη χρήση των σημείων της στίξης. Αυτό είναι ευθύνη του σχολείου, κυρίως - και των γονιών, βέβαια, ως συνεργατών και στο βαθμό που αυτοί είναι σε θέση να το πράξουν, υποβοηθούμενοι με τις ενημερωτικές συγκεντρώσεις που πρέπει να γίνονται στο σχολείο, ιδιαιτέρως στις μικρές τάξεις.

* (Ας μου επιτραπεί, τέλος, να συστήσω στους δασκάλους  να κρατούν - σε ειδικά μπλοκ ή στον υπολογιστή τους - παρόμοια χιουμοριστικά - και όχι μόνο - περιστατικά που συμβαίνουν στην τάξη και το σχολείο τους, γενικότερα. Με πλήρη στοιχεία και περιγραφές. Αργότερα, αυτό θα τους είναι πολύτιμο υλικό - για πολλούς και διάφορους  λόγους, ακόμα  και για να γράψουν ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο!)